اختلال طیف اوتیسم چیست
اختلال طیف اوتیسم (ASD) در واقع نوعی اختلال رشدی عصبی است که با چالش‌هایی در زمینه ارتباطات اجتماعی، محدودیت در علایق، الگوهای تکراری در رفتار و تمایل یا حساسیت‌های غیرمعمول همراه است. آمارها نشان میدهد از هر 66 کودک، علائم اوتیسم کودکان در یک نفر مشاهده می‌شود.
اگرچه علائم این بیماری متفاوت است؛ اما پشتیبانی و خدمات اولیه، دستیابی به نتایج بهتری را فراهم خواهد کرد. در کودکان مبتلا به اوتیسم که از چالش‌ها و توانایی‌های منحصر به فرد برخوردار هستند مداخله‌های پزشکی می‌تواند موجب بهبود عملکرد روزمره و کیفیت زندگی برای کل خانواده شود.
مقاله شناسایی هوش چندگانه کودکان و راههای تقویت آن را بخوانید.
علائم اولیه کودکان اوتیسم
ASD از نظر مراحل ظهور اولیه، دوره پیشرفت و نیازهای بلندمدت، در میان افراد متفاوت است. شناسایی و تشخیص زودهنگام، امکان پشتیبانی و ارائه خدمات را به کودکان مبتلا به این بیماری تسهیل می‌کند. چنانچه مراحل رشد کودک تا شش ماهگی متناسب با برنامه رشد نیست با پزشک مشورت کنید. به ویژه اگر موارد زیر را مشاهده می‌کنید:
شش ماهگی
- خیلی کم نسبت به اطرافیان، لبخندی به پهنای صورت بزند یا عکس‌العمل‌های حاکی از شادی نشان ندهد.
- تماس چشمی ندارد یا بسیار کم است
- نسبت به شنیدن نام خود عکس‌العملی نشان ندهد یا محدود باشد
- نسبت به شنیدن صداهایی مثل زنگ تلفن همراه یا سایر احساسات، تفاوت چندانی نداشته باشد (حتی اگر شنوایی او عادی باشد)
نه ماهگی
- نمی‌تواند از حرکات اشاره برای برقراری ارتباط استفاده کند (برای نمونه، اشاره کردن و تکان دادن)
- رفتارهای تکراری انجام میدهد (برای نمونه، چرخش تکراری، به صف گذاشتن اشیاء)
- به جای بازی با اسباب بازی یا اشیاء، بر آنها تمرکز می‌کند (برای نمونه، تمرکز عمیق بر بخشی از یک شیء یا اسباب بازی)
دوازده تا هجده ماهگی
- حتی یک کلمه هم صحبت نمی‌کند
- اصلاً علاقه ای به «خاله بازی» ندارد
- به ندرت پیش می‌آید که چیزی را به شما نشان دهد یا به چیزی که توجه او را جلب کرده، پاسخ دهد.
همه سنین
- تعامل کودک بسیار کم است (برای نمونه، کاهش تماس چشمی، عدم سعی در جلب توجه شما برای نشان دادن چیزهای مورد علاقه به شما) یا برقراری کمتر ارتباط (عدم استفاده از واژگانی که پیشتر مرتب استفاده می‌کرد)
- نگرانی در مورد مهارت‌های بازی، اجتماعی و ارتباطی کودک
مقاله بررسی رشد کودک با توجه به فاکتور سن را بخوانید.
ارزیابی: آنچه مورد انتظار است
در اکثر کشورها، پزشکان تنها قادر به تشخیص ASD هستند. متخصصان اطفال و پزشکان خانواده، اغلب اولین کسانی هستند که نسبت به علائم کودکان اوتیسم مشکوک می‌شوند. پزشک بنا به پیشینه حرفه ای و چگونگی تشخیص، یکی از رویکردهای زیر را پیش خواهد گرفت:
- متخصص مجرب که از اطلاعات منابع مختلف برای تشخیص استفاده می‌کند.
- متخصصی که به صورت مستقیم با متخصصان دیگری مانند روانشناسان برای تشخیص بیماری، همکاری می‌کند.
- رویکرد تیمی که متشکل از متخصصان مراقبت‌های بهداشتی رشته‌های مختلف هستند و در تشخیص بیماری با یکدیگر همکاری می‌کنند.
صرف نظر از هر رویکرد انتخابی، مراحل زیر را در ارزیابی مد نظر قرار دهید:
۱- بررسی گزارش‌های پزشکی مرتبط (برای نمونه، دوران کودکی و مدرسه)
۲- ملاقات با والدین یا خانواده ای که از کودک مراقبت می‌کنند. پزشک بالینی هم می‌تواند به سؤالات زیر پاسخ دهد:
- دغدغه‌ها و پرسش‌های والدین
- رشد اولیه کودک
- رفتارها و چالش‌های فعلی کودک
- دغدغه‌های پزشکی که به ویژه در کودکان مبتلا به اوتیسم متداول تر است (برای نمونه، مشکلات خواب، عادات غذایی و …)
- موارد احتمالی چالش‌های رشدی در بستگان دور یا نزدیک
- اولویت‌ها، نقاط قوت، نیازها و پشتیبانی از کودک مبتلا به اوتیسم و خانواده او
۳- ارزیابی موارد مربوط به ASD
- پزشک یا دیگر اعضای تیم ارزیابی به مشاهده و تعامل با کودک می‌پردازند تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی و الگوهای رفتاری او را به طور مستقیم ارزیابی کنند.
- ممکن است بخواهند که کودک را در محیط‌های دیگری مشاهده کنند (مانند خانه و مهدکودک) یا اینکه او را منحصراً در کلینیک ارزیابی کنند.
- ممکن است از ابزارهای خاص تشخیصی استفاده کنند.
۴- ارزیابی کلی جسمی برای امتناع از سایر اختلال‌های مشابه ASD و بررسی شرایط دیگر.
۵- ارزیابی نیازها به منظور ارائه توصیه‌هایی برای درمان / مداخله
- پزشک به ارزیابی چالش‌های کودک و نقاط قوت او می‌پردازد تا برنامه کلی مربوط به او و خانواده‌اش را تدوین کند.
- برنامه ریزی مدیریت ASD در کودک باید متضمن دغدغه‌های کودک و خانواده او، نقاط قوت، ارزش‌ها و اولویت‌ها باشد.
- در بسیاری موارد، در مرحله ارزیابی تشخیصی، توصیه‌های ویژه ای در مورد نیازهای درمانی کودک مشخص نمی‌شود و در عوض، متخصص تشخیص موارد کلی را ارائه می‌کند و ارائه کننده خدمات (برای نمونه، مدرسه، تحلیل گر رفتار و آسیب شناس گفتاری) توصیه‌های کلی‌تری را در اختیار خانواده قرار خواهد داد.
۶- گزارشی که دریافت می‌کنید باید قابل فهم و شامل موارد زیر باشد:
- شرح حال واضح در مورد ابتلا یا عدم ابتلای کودک به اختلال طیف اوتیسم
- شرح چگونگی روند تشخیص
- شرح رفتارهای فعلی و عملکرد کودک و نیز پیشینه رشد در سنین کمتر در جهت کمک به فرآیند تشخیص این اختلال
- هرگونه شرایطی که مستلزم تشخیص یا ارزیابی بیشتر باشد
- ارزیابی عملکرد فعلی کودک
- توصیه‌های پشتیبان (از جمله: ارجاع برای دریافت خدمات، توصیه‌های فردی به جهت انجام مداخلات پزشکی، منابعی برای والدین و اعضای خانواده)
- پیگیری برنامه ریزی
مقاله راهنمای جامع مدیریت اضطراب کودک برای والدین و مربیان را بخوانید.
بعد از تشخیص علائم اوتیسم کودکان
کودک مبتلا به اختلال طیف اوتیسم باید از مداخلات پزشکی در زمینه رشد، رفتار و پزشکی منحصر به خود بهره مند شود و از خانواده در مورد چگونگی پیمایش سیستم خدمات، پشتیبانی شود. هدف‌های درمانی باید شامل چالش‌های بهبود رفتاری، گفتاری و اجتماعی و نیز توجه به رفتارهای مداخله ای باشد.
چه روش‌های درمانی وجود دارد؟
درمان اختلال طیف اوتیسم باید چالش‌های کودک و نقاط قوت آنها را مدنظر قرار دهد که این روند، مستلزم همکاری بین تعدادی از متخصصان بهداشتی، درمانگرها و مربیان است. مداخلات می‌تواند موارد زیر را شامل شود:
- مداخلات رفتاری: خدمات متنوعی در سراسر کشورها موجود است و درمان‌های موجود بستگی به محل زندگی کودک دارد.
- گفتار درمانی برای بهبود مهارت ارتباط‌های کلامی، غیرکلامی و اجتماعی
- کاردرمانی برای پرداختن به چالش‌های زندگی روزمره و کمک به کسب مهارت‌های بازی و مراقبت از خود
- فیزیوتراپی برای کمک به بهبود قوای جسمانی، استقامت، تعادل و هماهنگی
بعد از پیاده سازی راهبردهای رفتاری و ایجاد تغییرات مناسب محیطی در کودک، می‌توان از داروها نیز در کنار سایر راهکارها برای رفع علائم رفتاری و علائم کودکان اوتیسم استفاده کرد. توجه کنید که داروها نیاز به نظارت دقیق پزشک کودکان دارد.
مقاله ۱۰ روش کاربردی برای درمان خجالتی بودن کودک را بخوانید.
آیا روش‌های دیگری برای درمان ASD وجود دارد؟
محصولات و درمان‌های متعددی برای درمان ASD تبلیغ می‌شوند. اگرچه برخی از آنها در برخی بیماران جواب داده است؛ اما بیشتر آنها پرهزینه، ناکارآمد و گاهی مضر یا حتی کشنده هستند. علائم کودکان اوتیسم درمانی ندارد. اگر محصولی ادعا می‌کند که می‌تواند درمان خوبی برای این بیماری باشد، برای اطلاعات بیشتر در مورد معتبر بودن آن، به راهنمای والدین در کسب اطلاعات بهداشتی در اینترنت مراجعه کنید و قبل از هرگونه اقدام خودسرانه، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
روش‌های درمانی زیر نه تنها نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم را درمان نمی‌کند بلکه سلامت کودک را نیز با خطر جدی مواجه می‌کند:
- اکسیژن درمانی پرفشار
- چلیشن تراپی (درمان چلچله)
- برخی شیوه‌های کایروپراکتیک مانند دست کاری مهره‌های گردنی
- درمان هورمونی سکرتین
- محلول‌های پایه کلر یا سفید کننده
- آنتی بیوتیک درمانی یا داروهای ضدقارچ
- تسهیل مهارت ارتباطی
درمان‌های زیر بی‌خطر محسوب می‌شوند؛ اما شواهد علمی مستدلی در مورد آنها وجود ندارد:
- مصرف ویتامین‌های B6، C، D و منیزیم
- مصرف مکمل‌های امگا 3
- استفاده از رژیم‌های خاص مانند رژیم‌های غذایی بدون گلوتن یا بدون کازئین
درمان‌های زیر بی‌خطر محسوب می‌شوند و گاهی در برخی افراد مبتلا به ASD مفید واقع می‌شود:
- ماساژ درمانی
- موسیقی درمانی
- فعالیت‌هایی مانند اسب سواری و استفاده از حیوانات خانگی
چالش‌های دیگر
افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم ممکن است با شرایط متفاوت بهداشت جسمی و روانی نیز درگیر باشند. از جمله این موارد می‌توان به اضطراب، اختلال کم توجهی ـ بیش فعالی (ADHD)، افسردگی، اختلالات خواب و خوراک و علائم گوارشی مانند یبوست اشاره کرد.
لازم به ذکر است که باید توجه ویژه‌ای نیز به مراقبت‌های درمانی و تغذیه آنها نیز صورت گیرد. اولویت ارائه درمان باید کمک به پایش و مدیریت این شرایط و سپس ارجاع به متخصص در صورت نیاز باشد.
مقاله برطرف کردن حواس پرتی و ایجاد تمرکز در کودکان را بخوانید.
مراقبت از فرد بیمار و خانواده
آگاهی و درک علائم کودکان اوتیسم در سال‌های گذشته بهبود چشمگیری داشته است. کودکان با این علائم توانسته‌اند روند رشد و زندگی مستقل و رضایت بخشی داشته باشند. تشخیص صحیح، اولین گام محسوب می‌شود و والدین کودک در بزرگ‌سالی به بزرگترین قهرمان زندگی وی تبدیل خواهند شد.
پیوستن به گروه‌های پشتیبانی والدین یا شرکت در برنامه‌های تفریحی، روشی بسیار خوب برای معاشرت با دیگر خانواده‌های درگیر در این مسئله به شمار می‌آید. ازآنجاکه این خانواده‌ها درگیر مسائل مالی و افزایش میزان استرس هستند استفاده از مراقبت‌های پشتیبانی و ارائه خدمات به آنها و فرزندشان کمک شایانی خواهد کرد.